شیروان نوین- گرچه این روزها وسعت فضای مجازی برای همه ما فرصت ابراز فراهم کرده است اما آنچه نگران کننده است توهم دانایی است که گاهی چنان ما را در این فضا غوطه ور می سازد که سخت می توان دریافت آنچه بیان میشود واقعیت است یا برآیندی از واقعیت و یا بالعکس.
برخی خود را منتقد و انتقاد را حق طبیعی خود میدانند غافل از آنکه نقد هم ضوابط و شرایطی دارد که اگر رعایت نشو ممکن است هر عنوانی به جز نقد را شامل شود.
اخیرا هم شاهد بودیم که نماینده شهرستان شیروان در مقابل مطالب یک رسانی استانی موضع گرفت و آن را باعث جریحه دار شدن احساسات مردم و فاقد شمولیت نقد دانست.
انتقاد و تخریب، مرزهایی ظریف، اما مشخص دارند. در همین خصوص و برای تلنگر به خود و آشنایی مخاطبان با این مقوله، چند مورد از تفاوت‌های نقد و تخریب را با هم مرور می کنیم:
۱- انتقاد و تخریب از نظر ماهوی با یکدیگر تفاوت دارند. انگیزه انتقاد، اصلاح و سازندگی است ولی تخریب از ابتدا با هدف تقبیح حریف به‌منظور تأمین منافع فردی یا گروهی انجام میشود و در نهاد آن نیتی خیرخواهانه نهفته نیست.
۲- انتقاد را می‌توان کنشی اجتماعی مبتنی بر نوعی ارزیابی منصفانه دانست که نقاط قوت و ضعف را همزمان مورد توجه قرار می‌دهد و در بهترین حالت به ارائه راهکار برای رفع نقاط ضعف منتهی میشود. تخریب، اما نه‌تنها بر برجسته‌سازی نقاط ضعف رقیب بنا شده است بلکه با استفاده از ابزارهای تبلیغاتی، نقاط قوت را هم ناچیز یا گاه منفی جلوه می‌دهد.
۳- فرآیندهای انتقاد و تخریب از نظر روش و ابزارهایی که برای دستیابی به اهداف به کار رود هم متمایزند. انتقاد همواره بر مبنای شاخص‌ها و با پایبندی به هنجارها و ارزش‌ها و به‌صورت مستند و مستدل انجام میشود، اما تخریب از هیچ منطق و الگوی رفتاری جز زیر سؤال بردن حریف و تقبیح او پیروی نمی‌کند.
۴- بین این نتایج و پیامدهای انتقاد و تخریب هم تفاوت‌هایی هست. انتقاد به خاطر برخورداری از منطق همه فهم، همواره موجب ایجاد مطالبه‌ای عمومی و فراگیر در نتیجه بهبود و اصلاح امور میشود. تخریب، اما هرگز کارآمدی ندارد و نه‌تنها به بهبود امور منجر نمی‌شود، بلکه به کارگیری ابزارها و روش‌های نامطلوب در آن سبب‌ساز افول اخلاق در جامعه هم میشود.
۵- انتقاد با رویکرد همگرایانه خود، همبستگی و انسجام را تقویت می‌کند، اما تخریب با توجه مطلق به منافع گروهی و جناحی و توسل به تاکتیک‌هایی، چون گروکشی، خرده‌گیری، القای ناکارآمدی حریف، زیر سؤال بردن اقدام‌های مثبت و…، زمینه‌های بی‌اعتمادی را در جامعه فراهم می‌کند.
